Mistyka czy naukowo i filozoficznie mistycyzm – to wieloznaczny termin opisujący głębokie doświadczenie religijne i misteryjne, polegające na bezpośredniej, wglądowej, czyli niezależnej od rytuałów i obrzędów, relacji człowieka z rzeczywistością pozamaterialną, pozazmysłową lub transcendentną. Rzeczywistość ta jest różnie rozumiana przez poszczególne systemy religijno-filozoficzne. W chrześcijaństwie, judaizmie i islamie jest ona tożsama z doświadczeniem Boga, Absolutu lub przynajmniej Ducha Świętości. W tradycjach wedyjskich, w tym w buddyzmie i hinduizmie mamy do czynienia z pozazmysłową Jednią, rozumianą najczęściej panteistycznie jako prawdziwa rzeczywistość świata. W Jodze Upaniszad i Jogasutr mamy Jedność w postaci mistycznej unii z Bogiem rozumianym jako Absolut, Brahman, jednocześnie osoby Stwórca jak i ponadosobowy Stwórczy Wszechduch. Religijne doświadczenie mistyczne różni się często chociaż niezbyt słusznie od ezoteryki czy okultyzmu, która mówi o specyficznym poznaniu pozazmysłowym, jak telepatia, jasnowidzenie, odbiór kosmicznej energii itp.
Mistycyzm czy mistyka to poszukiwanie możliwie najbardziej bezpośredniego doświadczenia Boga, lub życie, którego celem jest zjednoczenie z Bogiem. Według badaczy, użycie tego terminu jest najbardziej uzasadnione w studiach komparatystycznych, opisujących różne doświadczenia, bez odniesienia się do stojącej poza nim teologii. Tym ostatnim zajmuje się bowiem mistyka. Według wielu badaczy, typologia mistycyzmu winna uwzględniać opinie samych mistyków różnych religii opisujących i interpretujących swe doświadczenie. Stąd najbardziej adekwatna typologia doświadczenia mistycznego powinna uznać, że jest tyle typów doświadczenia mistycznego, ile włączonych do samego doświadczenia interpretacji. Inne typologie, twierdzące np. że jest jeden typ doświadczenia, ale wiele interpretacji, albo kilka typów doświadczenia, które przecinają bariery kulturowe – wymagają dodatkowych założeń.
W kulturze Zachodu mistycyzm występuje:
1. w powiązaniu z mistyką chrześcijańską, identyfikowaną jako forma szczególnie intensywnej religijności albo jako rodzaj poznania religijnego bądź religijno-filozoficznego. Rozumienie rozwinięte na gruncie teologii chrześcijańskiej obejmuje zjawiska religijne polegające na bezpośredniej łączności z Bogiem. W sensie bardziej ogólnym mistycyzm to kierunek religijno-filozoficzny, czyniący możliwość takiej łączności przedmiotem rozważań. W obu przypadkach istnienie transcendentnej, pozamaterialnej, czy pozazmysłowej rzeczywistości Absolutu jest pewnikiem wiary o charakterze wyjściowego założenia.
2. w naukowym paradygmacie akademickim jako przedmiot zainteresowań filozofii i psychologii umysłu, w tym psychologii transpersonalnej. Podejście naukowe ogranicza się do opisu i (lub) wyjaśniania tego, co jest dostępne poznaniu percepcyjnemu i (lub) rozumowemu. W takim przypadku mistycyzm jawi się bądź jako poznawalny fenomen, lecz o niepoznawalnym źródle, bądź jako zjawisko wynikające z właściwości umysłu człowieka, zarówno o biologicznym, jak i społecznym rodowodzie. W pierwszym przypadku badacz rozumie mistycyzm jako nieredukowalny, niemożliwy do wyjaśnienia za pomocą praw fizyki, neurologii czy psychologii. W drugim przypadku stan mistyczny to szczególny stan umysłu (często używa się terminu „zmieniony stan świadomości”), a jego forma i treść jest wyjaśniana w sposób naturalistyczny.
Tajemnicze źródło wiedzy mistycznej sygnalizuje już grecki źródłosłów: μυστικός (mystikos). W języku angielskim do rodziny tego słowa należą np. mist (mgła) i misty (mglisty), co sugeruje tajemniczość, przyczyniając się do traktowania tej wiedzy jako nadzwyczajnej, intrygującej, a czasem podejrzanej.
Możliwość istnienia rzeczywistości niedostępnej percepcyjnie z pomocą pięciu zmysłów implikuje fakt istnienia przekonań o jej istnieniu co najmniej w większości religii. Z tego powodu opisy doświadczeń mistycznych różnią się, ale tylko na poziomie interpretacji obciążonej ideologicznie teologiami. Przykładowo judaizm kabalistyczny pojmuje je jako emanację Boskiej Światłości Ein Sof w formie sefir, hinduizm postuluje konieczność mistycznego oderwania się od świata doświadczanego jako iluzji (maja, majak, maja asura), zaś buddyzm traktuje mistycyzm jako jedyną drogę do prawdy (oświecenie w buddyzmie zen to postrzeganie rzeczywistości takiej jaka jest), mistycyzm w taoizmie jest drogą o paradoksalnej formie (Dao to droga Niebios).
Mistycy starają się różnymi środkami – werbalnie, ale także za pomocą obrazów, symboli i wszelkich środków ekspresji artystycznej – przekazać to, co w ich doświadczeniu mistycznym jest niewyrażalne. Chrześcijańskie pojęcie przeżycia mistycznego zakłada, że dokonuje się ono wyłącznie dzięki łasce Bożej. Nie zależy od przyrodzonych zdolności człowieka, stosowanych przez niego technik, czy posiadanej wiedzy, co wobec doświadczeń chociażby taoizmu, jogi i tantry wygląda na błędną koncepcję lub jedną z wielu możliwości. Czynnikiem aktywnym jest miłość Boża, w wisznuizmie Bhakti, a hinduizmie Preman. Człowiek może jedynie przyjąć, zgodzić się na działanie Boże w sobie, poprzez modlitwę, kontemplację, medytację, uczucie, intuicję. Ta bierna natura chrześcijańskiej mistyki odróżnia ją w zasadniczy sposób od gnozy, w której kładzie się większy nacisk na moralne i duchowe przygotowanie kandydatów. Według boskiej gnozy, oświecenie jest bowiem owocem aktywności osoby zainteresowanej, co oczywiście nie wyklucza relacji wzajemnej pomiędzy wielbicielem czy praktykiem, a Bogiem czy boskimi emanacjami. Gnoza, a arabska marefa należy do dziedziny głębokiej ezoteryki, najgłębszej mistyki, zatem dla ludzi z zewnątrz znana jest faktycznie w niewielkim stopniu.
Choć termin "mistyk" określa osobę związaną z jedną z tradycji religijnych – zaratusztrianizmu, judaizmu, chrześcijaństwa, islamu, taoizmu, sintoizmu, hinduizmu czy buddyzmu – współcześnie termin ten, jak wiele innych (świętość, kult, rytuał) podlega sekularyzacji, a często udziwnieniu oraz wypaczeniu. W tradycji judeochrześcijańskiej (judaizm, chrześcijaństwo, islam) posiadanie duszy odgrywa zasadniczą rolę. Skupiając się bardziej na świecie zewnętrznym, judaizm stworzył szereg oryginalnych pojęć dotyczących duszy, obejmujących poglądy o partnerstwie człowieka i Boga poprzez mistyczną, ezoteryczną wiedzę numerologii i Kabały. Mistycyzm chrześcijański, wyrastający z kabalizmu i gnozy w nieco odmienny sposób spogląda na związek między Bogiem i duszą. Mistyczne doświadczenie w chrześcijaństwie wyróżniają dwa elementy, często nieobecne w innych religiach:
* Rzeczywistość Boga, z którą chrześcijanin jednoczy się w doświadczeniu mistycznym jest transcendentna wobec samej duszy oraz świata naturalnego – kosmosu.
* Istotą doświadczenia mistycznego jest zjednoczenie w miłości dwóch podmiotów. Mimo ścisłego zjednoczenia, którego najwyższym stopniem jest małżeństwo duchowe (mistyczne), odrębność ontologiczna stworzenia i Stwórcy pozostaje trwale zachowana.
W katolicyzmie uważa się, że święci i błogosławieni zostali obdarzeni Duchem Świętym, który obdarowuje ich cudownymi, proroczymi i transcendentnymi zdolnościami, w sumie takimi samymi jak znane z tantrycznej jogi i hinduizmu siddhi - cudowne moce nadprzyrodzone. Przekonanie to jest przyjęte w niektórych charyzmatycznych i ewangelicznych wyznaniach, które upatrują świadectw Bożego Objawienia w spontanicznym mówieniu nowymi językami i ich transowym tłumaczeniu, uzdrawianiu wiarą (leczeniu duchowym), wypędzaniu demonów (egzorcyzmowaniu), darze duchowego nauczania, kierownictwa duchowego itp. Jednakże praktyka ta jest na ogół związana ze zdyscyplinowanym podejściem mistycznym. Według Quaker'a dusza jest wewnętrznym światłem, związanym z obecnością Boga w człowieku, a podobnie rzecz widzi mistyka judaistyczna, szczególnie kabalistyczna. W katolicyzmie istnieje wyraźniejszy rozdział między duszą i Bogiem, biorący pod uwagę tradycyjne przekonanie, że zbawienie duszy i zjednoczenie z Bogiem występuje tylko w zmartwychwstaniu po śmierci fizycznej. W chrześcijańskim prawosławiu uważa się, że zjednoczenie z Bogiem w ziemskim życiu ma miejsce podczas chrztu i ciągnie się przez cały proces przebóstwienia. Mistycy chrześcijańscy, tacy jak Jacob Boehme, szukali tego unikalnego stanu jedności duszy i ciałem z Bogiem na różne sposoby, poprzez intensywną modlitwę, ascezę, kontemplację i medytację.
Islam także podziela koncepcję oddzielnej duszy, jednak mniej koncentruje się na jej cudownych mocach; świat muzułmański zwraca większą uwagę na samo wspominanie (rozmyślanie o Allahu - dhikr, zikr). W tradycyjnym islamie związek duszy z Allah Bogiem prowadzony jest przez anioły Boga, które wykonują wolę Bożą przywracając duszę do miejsca jej prawdziwego pochodzenia. Jednakże tylko prorocy mają możliwość zobaczenia i usłyszenia ich bezpośrednio. W islamie podążanie mistycznymi ścieżkami jest związane z nurtem sufich, a „Ja”/Dusza jest skonfliktowana z Niewiernym/Ego (Nafs). Sufi uważają, że Boga można doświadczać w uniwersalnej miłości i łasce, przenikającej wszechświat. Wspominanie (dhikr, zikr), dla sufich, wyraźnie oznacza wspominanie miłości/celu duszy lub powrotu do pierwotnego boskiego stanu. Sufi ponadto szczególną uwagę zwracają na zdarzające się często artystyczne zmiany w formie ich kultu.
Zapisy doświadczenia mistycznego niejednokrotnie cechują się znaczną wartością literacką. Przyjmują wtedy często postać poetycką, funkcjonuje nawet termin poezja mistyczna. Wiele takich zapisów nie ma jednak wartości literackiej i należy do twórczości religijnej rozumianej raczej jako dział literatury dydaktycznej niż literatury pięknej. Mistyka jest ponadzmysłowym i ponadracjonalnym doświadczeniem religijnym opartym na osobistej kontemplacji. Doświadczenie to nie zawsze jest zgodne z doktryną danej wiary. Zapisy doświadczenia mistycznego przyjmują często postać poetycką: rozmyślań, wizji, proroctw. Stanowią też jeden z działów twórczości religijnej. W literaturze proroctwa (budujące zjawisko profetyzmu) pojawiają się w utworach prorokujących przyszłość widzianą oczami ich autorów. Proroczym wizjom mogą służyć figuralne interpretacje zdarzeń, czyli przedstawienie jakiegoś zjawiska, np. historycznego, jako figury zjawiska innego.
Nie wszystkie doświadczenia mistyczne mają znaczenie dla filozofii – częścią filozofii są jedynie próby racjonalnego ujęcia lub przynajmniej teoretycznego opracowania doświadczeń tego rodzaju. Na filozofię wywierały wpływ jednak także pewne formy mistycyzmu, które opracowania teoretycznego nigdy się nie doczekały – widoczne jest to np. we wpływie orfizmu na filozofię grecką. Już w filozofii greckiej okresu klasycznego zaznacza się rozumienie niedyskursywnych form poznania jako form poznania ostatecznych i najwyższych. Za ostateczny cel filozofii niedyskursywne poznanie Boga zostało uznane jednak przede wszystkim w późnej filozofii greckiej, w neoplatonizmie. Do rozpowszechnienia się filozofii mistycznej w filozofii średniowiecznej przyczynili się zwłaszcza św. Augustyn i Pseudo-Dionizy Areopagita – pierwszy formując teorię połączenia się człowieka z Bogiem przez miłość na drodze ekstazy, drugi jako jeden z pierwszych przedstawiając systematycznie mistyczną drogę człowieka do Boga. Samo zjednoczenie człowieka i Boga uznawane jest przez większość filozofów mistycznych za niewyrażalne, dlatego też koncentrują się oni najczęściej na analizie samej drogi do takiego zjednoczenia.
Największe znaczenie dla filozofii ma filozofia mistyczna Zachodu w okresie dojrzałego średniowiecza, przeważnie zgodnie współistniejąca z filozofią scholastyczną. Większość filozofów mistycznych średniowiecza (np. Bernard z Clairvaux, Hugo od św. Wiktora, Johannes Eckhart, Henryk Suzo) koncentrowało się na opisie kolejnych form poznania Boga i drogi mistycznej. Późniejsza mistyka katolicka i protestancka ma mniejsze znaczenie filozoficzne. Filozofia mistyczna istnieje także w islamskim kręgu kulturowym, w naukach sufizmu, gdzie zaznaczyły się silnie wpływy neoplatonizmu, a także w filozofii indyjskiej, zwłaszcza w systemie jogi klasycznej. We współczesnej filozofii akademickiej mistycyzm znajduje wyraz w postaci jednej z odmian tzw. filozofii wieczystej. Oczywiście tradycje wschodnie, takie jak taoizm, sintoizm, wedyzm, braminizm, buddyzm, hinduizm, dżainizm - wszystkie mają bardzo bogatą mistykę i filozofię mistyczną, a dzieła takie jak Jogasutry napisane przez dawnego mędrca Maharyszi Patańdźali są klasyką takiej cudownej literatury, a do tego stanowią arcydzieła instrukcji praktykowania mistycznej Jogi.
Od początku istnienia psychologii naukowej mistycyzm oraz rozwój duchowy był jednym z wątków badań nad świadomością i religijnością. William James (1902-2001) poświęcił tej kwestii główne rozdziały słynnych „Doświadczeń religijnych”, w roku 1911 ukazało się napisane w bardziej literacki niż naukowy sposób, opisowe dzieło Evelyn Underhill – „Mistycyzm. Studium natury i rozwoju duchowej świadomości człowieka”, w którym ukazuje praktyczną stronę mistycyzmu jako przejawu duchowości o wartości praktycznej, powiązanego ściśle z uczuciem miłości. Chrześcijański mistycyzm nie powinien jednakże być redukowany do jednej właściwości takiej jak miłość, a zawsze rozważany w kontekście przynajmniej trzech właściwości: wiary, nadziei i miłości (mistyczne prawo wiedzy potrójnej). Także James Bissett Pratt omówił mistycyzm w dziele „Świadomość religijna” (1920), nie ograniczając go do religii. Obejmuje on także doświadczenia telepatii, intuicyjne czucie miłości, takiej jak miłość matki do dziecka, ekstaza szamana, kosmiczną świadomość poety, czy ekstazę mistyka. W tych – głównie opisowych – dziełach pojawiają się proste, zwykle dychotomiczne typologie: mistycyzm aktywny lub bierny (James), wynikający z tradycji (obecność Boga) lub iluminacyjny (Pratt), zaś w ramach tego drugiego – stany mistyczne osiągane technikami negatywnymi (asceza, oczyszczenie zmysłów itd.), które wyraża określenie hamowanie, lub pozytywnymi – określone jako autosugestia. Można do tego dodać podział Williama Stace’a (1960) na mistycyzm ekstrawertywny (bogaty w treści, związany z tradycją) i introwertywny (bez treści, kosmiczna jedność, pustka, światło). Zdaniem Waltera Pahnke, prace Stace’a i wcześniejszych autorów (James, Leuba) umożliwiają wyróżnienie dziewięciu kryteriów doznań mistycznych:
* Doświadczenie jedności lub jedyności, lokalizowane w świecie zewnętrznym lub w czystej świadomości;
* Transcendencja czasu i przestrzeni w kierunku „wieczności” i „nieskończoności”;
* Głębokie odczucie pozytywnego nastroju, stan łaski, ukojenia;
* Odczucie świętości, poczucie bycia wybranym, misja od Boga;
* Przekonanie o obiektywności i realności treści doznań;
* Paradoksalność lub niespójność logiczna (w końcu jednak doświadczenia trzeba scalić, zintegrować);
* Rzekoma niewyrażalność, trudności w opisywaniu i werbalizacji przeżyć subtelnych;
* Nietrwałość, ulotność, podobieństwa wizji do snów;
* Utrwalenie się pozytywnych zmian w postawach i zachowaniu.
Wśród autorów polskich do pionierów badania mistycyzmu należą – nazywając go w sposób absurdalny „doświadczeniem agnostycznym” – Edward Abramowski (1980), Jan Władysław Dawid, który mistycyzmem zajmował się i teoretycznie, i osobiście (1913), zaś pionierskie, quasi-eksperymentalne badania mistycznych objawień dziecięcych przeprowadzili w roku 1928 Stefan Błachowski i Stefan Borowiecki (por. Doktór 2001). W istocie każde doświadczenie mistyczne, szczególnie dotykające Prawdy oraz Boga czy Bóstwa jest kultywowaniem gnozy, jako, że gnosis oznacza ogląd, wgląd, wiedzę objawioną, wizję ukazującą światy duchowe. Wielu głęboko doświadczających mistyków jednakże słusznie przepędza precz materialistyczno-ateistycznych rzekomych badaczy stanów mistycznych, gdyż ich jedynym celem jest nie poznanie prawdy, a idiotyczny materialistyczny redukcjonizm czy przedstawianie duchowości i mistyki jako zaburzeń psychicznych celem zniesławiania mistyków, guru, mistrzów życia duchowego. W praktyce tak zwani badacze nigdy nie dotarli i zapewne nigdy nie dotrą do tych, którzy najgłębszych stanów mistycznych doświadczają, a to z powodu budzącej się wraz z ugruntowywaniem oświecenia (iluminacji duchowej) potrzeby hermetyczności.
Prawdziwy mistyk zasadniczo nie poddaje się badaniom dokonywanym przez profanów, żyje wśród duchowych i mistycznych przyjaciół lub uczniów. Podobnie rzecz się ma z osobami posiadającymi potężne dary nadprzyrodzone, zdolności telepatyczne czy dar jasnowidzenia lub jeszcze lepiej dar widzenia niebiańskich bóstw, archaniołów - po takich doświadczeniach, ludzie mistyczni rozpoznają zwykle zagrożenie dla duchowości i mistyki jakie płynie od profanów i ateistycznych szkodników - zatem nie ujawniają ani swoich darów ani talentów, odmawiają wszelkiej kolaboracji z siłami nieczystymi w formie ateistycznych potworków z ich redukcjonistycznymi idiotyzmami udającymi rzekomą naukę. Mistycy generalnie nie rozmawiają o doświadczeniach duchowych i mistycznych stanach z psychologami, psychiatrami, psychoterapeutami - chociażby dlatego, że widzą jak absurdalne i idiotyczne są interpretacje takich osób odnoszące się do zjawisk i przeżyć mistycznych czy gnostyckich. U większości osób mistycznych włącza się pewna siła ostrzegająca i powstrzymująca przed rozmowami z profanami i osobami o generalnie złych intencjach. Zwykle badania zatem prowadzone są jedynie na osobach o początkowych przebłyskach duchowych i mistycznych, takich, które nie mają jeszcze właściwego prowadzenia, nie mających silnego ani nieustannego połączenia z bóstwami czy wyższą Jaźnią, boską Duszą. Często także badane jako osoby mistyczne są te, które pomyliły stany mistyczne z deluzjami i rojeniami, w tym wywoływanymi pod wpływem narkotyków i środków psychoaktywnych - a to dziedzina piekielna nie mająca nic wspólnego z mistycyzmem.
Mistyka Merkawy
Mistyka Merkawy czy merkaby albo Ma'ase Merkawah (hebr. מרכבה, Tron, rydwan, pol. Mistyka Tronu) – to nazwa nadana pierwszemu rozdziałowi biblijnej Księgi Ezechiela w Misznie Hagigah 2,1. W myśli rabinistycznej Mistyka merkaby oznacza nurt nauczania, homilii i wizji na temat Bożego świata uobecnianego w Tronie Chwały (Arka Przymierza) i rydwanie Bożym, który ją nosi. Jest ona znana również pod nazwą mistyka hechalot (hejchalot) (hebr. היכלות pałace) – mistyka pałaców. Sam termin merkaba nie pojawia się u Ezechiela, został zaczerpnięty z biblijnej 1 Księgi Kronik 28,18, mówiącej o przygotowaniach do budowy Świątyni, które król Dawid poczynił dla swego syna Salomona: "Złota dał Dawid (...) na wszystkie naczynia złote, na ołtarz kadzenia ze złota oczyszczonego, według wagi, i wzór wozu z cherubami złotymi, rozciągającymi skrzydła i pokrywającymi Arkę Przymierza Pańskiego. O tym wszystkim – rzekł Dawid – o pracach według planu budowy pouczony zostałem na piśmie przez JHWH (1 Krn 28,18-19)." Księga Mądrości Syracha mówi o wizji Ezechiela: Ezechiel oglądał widzenie chwały, jakie okazał mu [JHWH] na rydwanie cherubów. O merkabie, rydwanie Bożym księga ta mówi wcześniej w odniesieniu do proroka Eliasza: Ty, który zostałeś wzięty w skłębionym płomieniu, na wozie, o koniach ognistych (Syr 48,9).
Mistyka merkaby jest najwcześniejszą formą żydowskiej mistyki, rozwijająca się od około II tysiąclecia p.e.ch., do IX-XI wieku e.ch., do czasu pojawienia się średniowiecznej postaci kabały (kabbalah). Podstawowymi tekstami mistyki Merkawy są: Mniejsze Hechalot (Hechalot Zutarti), Większe Hechalot (Hechalot Rabbati), Merkawa Rabba, Wizje Ezechiela, hebrajska Księga Henocha oraz inne, drobniejsze. Wywodzi się z apokaliptyki żydowskiej, zawiera także wiele elementów gnostyckiego obrazowania, ale wzajemna zależność obu tradycji jest nie wyjaśniona do końca. Jedni, jak Gershom Scholem byli skłonni uważać ją za dawną żydowską formę gnostycyzmu. Jego młodsi krytycy dystansują się natomiast od tego poglądu. Nie znamy autorów tych tekstów mistycznych, najwcześniejsze nazwiska pojawiają się dopiero u schyłku okresu np. Józef ben Abba (IX wiek) Aaron ben Samuel (IX w.) Obydwaj działali w Babilonii, a drugi z nich przeniósł żydowską tradycję mistyczna do Włoch, i w ten sposób zaszczepił ją w Europie. Cieszyła się tam znacznym powodzeniem, czego świadectwem są hymny Amitaja ben Szefatja, żyjącego w X wieku. Same pisma mistyki Merkawy eksponują, jako praktyków tego nurtu tanaitów z otoczenia Jochanana ben Zakkaja: Eliezera ben Hyrkanosa, Akiwę ben Josefa i Iszmaela.
Treść doznań mistycznych opiera się na pierwszym rozdziale Księgi Ezechiela, to jest na widzeniu Tronu Boga, które prorok miał nad rzeką Kebar. Celem mistyka Merkawy jest również dostąpienie takiego widzenia, a aby to osiągnąć musi jednak najpierw przebyć drogę przez szereg, najczęściej siedem, pałaców, których strzegą aniołowie. Przejść pozwala znajomość przez mistyka tajemnych pieczęci-haseł. Często towarzyszy mistykowi jako przewodnik anioł Metatron, będący przeobrażonym patriarchą Henochem (Hermesem Trismegistosem). W świecie niebios poza kontemplacją Tronu mistyk poznaje hierarchie anielskie oraz urządzenie sklepienia niebieskiego (mistyka Merkawy zawiera wiele treści astronomiczno-astrologicznych) oraz zasady działania przyrody. Pewne elementy wspólne z mistyką Merkawy można znaleźć również w Nowym Testamencie (2 Kor 12, 1-4). Przełom er jest jednak dopiero okresem rozprzestrzeniania się mistyki Merkawy, stąd można mówić raczej o czerpaniu ze wspólnych źródeł niż o bezpośredniej zależności. Rzekomi badacze powinni pamiętać, że tradycje mistyczne są o wiele starsze niż najstarsze zachowane kopie mistycznych pism i kompilacji.
Gnoza jako korona mistycyzmu
Gnoza - po stgrecku γνῶσις gnosis "poznanie, wiedza" – forma świadomości religijnej podkreślająca wartość wiedzy wglądowej jako narzędzia wyzwolenia i zbawienia. Mitologia gnostycka przedstawia człowieka jako pogrążonego we śnie – obudzenie z niego to poznanie prawdy o jego duchowym powołaniu, o duchowym celu. Terminem tym najczęściej określa się misteryjne ruchy religijne późnego antyku (doba hellenizmu) i wczesnego średniowiecza. Wśród nich wyróżnić można dwa główne nurty: gnozę monistyczną (syryjsko-egipską), której szczytowe osiągnięcie stanowi chrześcijański walentynianizm, oraz dualistyczną gnozę typu irańskiego – manicheizm. Zasadniczą cechą światopoglądu gnostycznego (różnych proweniencji) jest przekonanie o upadku Ducha i uwięzieniu boskiej cząstki w świecie materialnym. W gnozie monistycznej świat – rozumiany jako byt materialny, ów padół zła i cierpienia, w którym przyszło człowiekowi żyć – jest ostatnią, najniższą emanacją Boga (bytu doskonałego). Zło, rozpad i śmierć zaistniały w wyniku pierwotnego upadku boskich dusz ze sfer cudownej światłości w sfery ciemne i mroczne (ogłupiające). Człowiek, istota obdarzona iskrą ducha, obarczony jest odpowiedzialnością naprawy tego błędu. Zadaniem oświeconego na ścieżce gnozy jest uwalnianie iskier Ducha i oddawanie ich Bogu. W przeciwieństwie jednak do gnozy monistycznej, gdzie za zło i niedoskonały świat odpowiedzialny jest Jedyny Bóg, w dualistycznej gnozie Świętego Proroka Mani świat jest polem walki dwóch niestworzonych antagonistycznych wobec siebie sił światła i ciemności (irański Ahura Mazda i demon Aryman).
Do gnozy odwoływali się m.in.: bogomili i katarzy. Gnostykami byli: Szymon Mag, Marcjon, Walentyn Egipcjanin, Bazylides, Herakleon, Ptolemeusz, Markos i Teodor. Gnostycyzm manifestował się także w różnorodnych wspólnotach wyznawców czy praktyków rozproszonych w Palestynie, Syrii, Azji Mniejszej, Egipcie, Italii i na innych obszarach nad Morzem Śródziemnym. W II e.ch. wieku istniała również gnoza pogańska, rodzimowiercza, o czym świadczy traktat Poimandres ze zbioru Corpus Hermeticum. Jedną ze współczesnych form nauk podobnych do gnozy jest antropozofia Rudolfa Steinera, jednak myśl steinerowska w znacznym stopniu została wypaczona i nadmiernie zantropomorfizowana w stosunku do oryginalnych szkół gnostyckich. Jako szkoła duchowości gnostyckiej definiuje się także Lectorium Rosicrucianum – Międzynarodowa Szkoła Złotego Różokrzyża, jednak prawdziwa gnoza posługuje się głębokimi metodami doprowadzania uczniów do stanów oświecenia, a nie metodą szkolnego uczenia się o cudzych doświadczeniach i możliwościach. W gnozie następuje kulminacja duchowości i mistycyzmu, a najlepiej obrazują to Wschodnie szkoły sufizmu, gdzie religia to szariat, ścieżka oczyszczenia i rozwoju duchowego oraz przeżyć mistycznych to tariqat, postrzeganie rzeczywistości i prawdy taką jaką jest to haqiqat, a stopień objawienia Boga, bezpośrednie poznanie Boga to marefat czyli gnoza. W Polsce wbrew temu co się mniema, nie wielu jest faktycznych praktyków gnozy, a filzooficznych akademickich badaczy można raczej zaliczyć do czytelników literatury na tematy duchowe i ezoteryczne niźli do praktyków prawdziwej gnozy, marefatu.
Odwiedź stronę Wiedzy Duchowej i Ezoterycznej na portalu społecznościowym Facebook:
https://www.facebook.com/Hridaya.Wiedza.Ezoteryczna/
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz